TÜRK HUKUKUNDA GENEL İŞLEM KURALLARI (ŞARTLARI)

TÜRK HUKUKUNDA
GENEL İŞLEM KOŞULLARI (ŞARTLARI)

A-) İLGİLİ MEVZUAT MADDELERİ

BORÇLAR KANUNU

BİRİNCİ KISIM

Genel Hükümler

BİRİNCİ BÖLÜM

Borç İlişkisinin Kaynakları

BİRİNCİ AYIRIM

Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri

E. Genel işlem koşulları

I. Genel olarak

MADDE 20- Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.

Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.

Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez.

Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz.

Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.

II. Kapsamı

1. Yazılmamış sayılma

MADDE 21- Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır.

Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.

2. Yazılmamış sayılmanın sözleşmeye etkisi

MADDE 22- Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.

III. Yorumlanması

MADDE 23- Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır.

IV. Değiştirme yasağı

MADDE 24- Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır.

V. İçerik denetimi

MADDE 25- Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz.

                                                            B)TANIM

Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.

C) GENEL İŞLEM KURALLARININ (ŞARTLARININ)  BİR TAKIM ÖZELLİKLERİ

Genel İşlem Şartları Soyut nitelikli kurallardır. Yani somut olarak tek bir kişi ile müzakere edilerek değil de birden fazla kişiye karşı seri olarak uygulanmak üzere hazırlanmış ve esasen tek taraflı irade beyanı niteliğinde metinlerdir. Genel nitelikli kurallar olan Genel İşlem Şartları, belirli topluluklara yöneltilmiştir.

Tek yanlı belirlenmiş kurallar olduğundan müşteriler sözleşmenin herhangi bir maddesini değiştirmeyi deneyemezler, Müşteri ya genel koşulları olduğu gibi kabul edecektir ya da tümüyle reddedecektir. Böylece sözleşmeyi düzenleyen taraf bilgi, tecrübe ve düzey olarak müşteriye karşı avantajlı olup yasanın tamamlayıcı hükümlerini kendi lehine kullanabilir. Buradan hareketle genel işlem koşullarına karşı tüketicinin korunması gereklidir.

D-) GENEL İŞLEM ŞARTLARINDAN DOĞAN İHTİLAFLARDA UYGULANMASI GEREKEN  YORUM TÜRLERİ

Genel İşlem Şartlarının yorumu yapılırken tarafların özellikle tüketici tarafın ortalama, makul, dürüst bir kişi olması dolayısıyla şartlardan anlayacağı/anlaması gerektiği hususu göz önünde tutulmalıdır.

Ne anlama geldiği açıkça belli olan hükümlerin yorumu ile ilgili bir tereddüt olmamakla birlikte (Yani lafzi yorum ile çözülebilecek durumlar dışında) birden fazla anlama gelen hükümler açısından yapılacak yorumlarda SÖZLEŞMEYİ DÜZENLEYEN ALEYHİNE, TÜKETİCİ LEHİNE YORUM YAPILACAĞI kanun hükmü ile de sabittir.

Mutad olmayan, (alışılmışın dışında) şartların sözleşme bütünlüğü içerisinde adeta sırıtması durumunda bu şartın müşteri tarafından kabul edilmiş olduğu cihetine gidilemez.

Genel İşlem Şartları içerisinde yer alan ve taraflar arasındaki aynı konuya ilişkin bireysel anlaşma ile çelişen iki hüküm söz konusu olduğunda iki tarafın iradesinin de tam manasıyla yansıdığı bireysel sözleşme hükmünün uygulanması gerekecektir.

Yargıtay genel işlem şartlarının yorumunda doğruluk ve güven ilkesinden hareketle denetim yoluna gitmiştir. (T.M.K. m. 2) Örneğin; tüketici aleyhine yorumlanabilecek bir durumun genel dürüstlük kurallarına uymaması v.b. durumlar. Ayrıca TTK 1266/11 in de atfen değindiği üzere yazım puntolarının silik olmaması, anlaşılabilir büyüklükte olması gibi hususlar da tüketici lehine değerlendirilecektir.

E-) NETİCE

Genel İşlem Kuralları (Şartları) esasen bir sözleşme olmaktan ziyade tek taraflı olarak belirli bir topluluğa yöneltilmiş bir irade beyanıdır. Bu vesile ile yukarıda da belirttiğimiz gibi Genel İşlem Kurallarının yorumunda ve denetiminde güven ve dürüstlük kuralları ile beraber tüketicinin korunması gayesi beraber yürütülmelidir.

Ayrıca Genel İşlem Kuralları (Şartları) ile ilgili ihtilaflarda Yargıtayca da kabul edilen temel yorum ölçütü Güven ve Dürüstlük Kuralları çerçevesinde yapılacak değerlendirmelerin tüketici lehine olması ile beraber burada hakkaniyetli bir denge kurularak girişimcinin de lehine ikincil bir değerlendirme anlayışından kaçınılmamalıdır.

Yukarıdaki hukuki araştırma metni bilgi ve tavsiye niteliğindedir. Herhangi bir bağlayıcılığı olmayan işbu yazı dolayısıyla yayınlayanın herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. 

Ayrıca işbu yazının bütün hakları saklıdır.

Saygılarımla
Av.Serdar ÖZGÜNEY